Jak podaje GUS (dane z 2022 roku), pszenżyto ozime znajduje się na drugim miejscu, jeżeli chodzi o popularność wysiewu na polskich polach. To w zasadzie nie dziwi, ponieważ omawiane zboże jest odporne na choroby i ma wysoki potencjał plonowania. Aby jednak uzyskać satysfakcjonujące plony, trzeba pamiętać o kilku rzeczach, które omówimy w niniejszym artykule.
Najlepszy termin siewu pszenżyta ozimego zależy od regionu kraju
Termin siewu determinuje odpowiedni wzrost i rozwój pszenżyta ozimego, a także daje zbożu możliwość bezpiecznego przezimowania. Oczywiście będzie on uzależniony od tego, w której części kraju prowadzisz się uprawę ze względu na różnice klimatyczne i związane z tym wahania temperatur czy występowanie chorób. W poniższej tabeli podajemy przykładowe terminy siewu pszenżyta ozimego.
| Region Polski | Termin siewu pszenżyta ozimego |
| północno-wschodnia część kraju | od 05.09. do 20.09. |
| centralna, południowo-wschodnia i północna część kraju | od 10.09. do 25.09. |
| zachodnia część kraju | od 20.09. do 05.10. |
Fot. Optymalny termin siewu determinuje późniejszy rozwój pszenżyta.
Uprawa pszenżyta ozimego – stanowisko musi mieć lekko kwaśne pH
Najlepszym wyborem dla uprawy pszenżyta ozimego są gleby klas od I do IIIb (kompleksy pszenny bardzo dobry i dobry), ale pod kątem ekonomicznym bardziej opłaca się w ich przypadku wykorzystanie gleb klasy IVa lub IVb (kompleks żytni dobry) – będą optymalne, jeżeli wybiera się odmianę zboża dostosowaną do warunków stanowiskowych. Należy zwrócić również uwagę na pH podłoża (minimum 5,5) oraz jego skład mineralny.
Technologia uprawy pszenżyta ozimego – jak przygotować glebę?
Jeżeli chodzi o przedplon, w celu uzyskania najwyższego plonu pszenżyto ozime powinno się uprawiać po roślinach strączkowych grubonasiennych lub okopowych o wczesnym zbiorze. W rzeczywistości takie stanowiska wykorzystuje się jednak częściej pod uprawę pszenicy, która jest bardziej wymagająca, więc pszenżyto uprawia się po innych zbożach lub po rzepaku.
Poza przedplonem ważne są tutaj także takie parametry jak termin zbioru, warunki atmosferyczne, zwięzłość gleby czy sprzęt dostępny w gospodarstwie. W uprawie pszenżyta ozimego wykorzystuje się dwie główne metody przygotowania gleby pod zasiew. Są to:
- uprawa płużna – wykorzystywana po przedplonie w postaci kukurydzy, roślin motylkowych i zbóż. Dzięki niej możliwe jest dokładne i głębokie przygotowanie gleby pod nowy zasiew. Minimalizuje ryzyko porażenia zbóż,
- uprawa bezorkowa – stosuje się, gdy przedplonem był rzepak albo rośliny okopowe lub niektóre zboża. Ta metoda jest bardziej ekonomiczna, ponieważ pozwala zminimalizować nakłady pracy oraz koszt paliwa. Jest bezpieczniejsza dla samej gleby, ponieważ istnieje tutaj minimalne ryzyko erozji, jednak rośnie jednocześnie prawdopodobieństwo wzrostu niechcianych chwastów oraz rozwoju chorób pszenżyta.
Czym różni się uprawa bezorkowa od płużnej? W tej pierwszej rolnik rezygnuje z wykorzystania pługa na rzecz zestawów uprawowo-siewnych. Ograniczeniem jest tutaj duża wilgotność gleby, ponieważ stosowanie tej metody może ograniczyć lub wręcz zahamować rozwój roślin z powodu dużego zagęszczenia podłoża.
Parametry siewu pszenżyta ozimego i wybór najlepszej odmiany
Ile pszenżyta ozimego na m² gleby? Średnia obsada to 300-600 roślin. Daje to około 120-180 kg materiału siewnego na 1 ha. Najlepiej siać zboże na głębokość 2-4 cm. Oczywiście są to jedynie wartości uśrednione. Parametry są uzależnione od warunków środowiskowych, terminu siewu, a także odmiany, jaką rolnik zdecyduje się uprawiać.
Jeżeli chodzi o wybór odmiany pszenżyta ozimego, optymalnym rozwiązaniem jest Trias. Ma ono niezwykle wysoki potencjał plonu. Charakteryzuje się bardzo sztywną słomą i średnią wysokością. Zimotrwałość (zdolność do przetrwania zimy) tej odmiany została oceniona na 4,5. Warto również wspomnieć o bardzo wysokiej odporności na mączniaka i rdzę żółtą.
Fot. Pszenżyto TRIAS to odmiana o wysokim potencjalne plonowania oraz doskonałej odporności.
Nawożenie pszenżyta ozimego i jego potrzeby pokarmowe
Przed nawożeniem uprawy pszenżyta ozimego należy ustalić, jakie jest jego zapotrzebowanie na składniki odżywcze oraz ile z nich rośliny są w stanie pobrać z gleby. Plon 1. tony ziarna potrzebuje makro i mikroelementów w ilościach wymienionych w poniższej tabeli.
| Pierwiastek | Zapotrzebowanie |
| azot (N) | 24 kg |
| fosfor (P2O5) | 11 kg |
| potas (K2O) | 21 kg |
| wapń (CaO) | 5 kg |
| magnez (MgO) | 4 kg |
| siarka (S) | 3,5 kg |
| mangan (Mn) | 100 g |
| cynk (Zn) | 70 g |
| miedź (Cu) | 8 g |
| bor (B) | 5 g |
| molibden (Mo) | 0,7 g |
Podczas nawożenia pszenżyta w okresie okołosiewnym najważniejsze jest wzbogacenie ubogiej gleby w odpowiednią ilość potasu oraz fosforu – pierwiastki niezbędne do prawidłowego rozwoju zbóż. Optymalne wyniki uzyska się, jeżeli wymiesza się nawóz z glebą jeszcze przed siewem (nawożenie doglebowe). Nawóz można podzielić na dwie dawki w sytuacji, kiedy planujesz się uprawę na glebie o lepszej klasie. W tej sytuacji pierwszą stosuje się podobnie, a więc przed siewem, natomiast drugą w okresie przed wiosenną wegetacją pszenżyta.
W niektórych sytuacjach wskazane jest również nawożenie dolistne pszenżyta ozimego, które przeprowadza się podczas zabiegów ze stosowaniem preparatów grzybobójczych lub insektycydów albo w czasie krzewienia i fazy strzelania w źdźbło.
Chwasty, szkodniki i choroby pszenżyta ozimego
Pszenżyto ozime jest narażone na zachwaszczenie oraz choroby grzybowe i ataki szkodników. Jeżeli chodzi o chwasty, największy problem uprawy stanowią:
- chaber bławatek,
- miotła zbożowa,
- przytulina czepna,
- chwasty rumianowate,
- fiołek polny.
Niektóre odmiany pszenżyta ozimego charakteryzują się dużą odpornością na choroby grzybowe takie jak mączniak prawdziwy czy rdza brunatna. Coraz większym problemem rolników okazują się również:
- brunatna plamistość liści,
- choroby podsuszkowe,
- septorioza plew.
Natomiast jeżeli chodzi o szkodniki pszenżyta ozimego, należy wymienić przede wszystkim mszyce oraz skrzypionki, które sprawiają najwięcej kłopotów w omawianych uprawach.
Zastosowanie pszenżyta ozimego w gospodarce
W jakim celu uprawia się pszenżyto ozime? Zboże to ma dużą zawartość białka, które dobrze się przyswaja, dlatego chętnie jest wykorzystywane jako pasza dla zwierząt gospodarskich – pszenżyto jest ekonomicznym surowcem paszowym o stosunkowo wysokim poziomie przyswajalności składników pokarmowych. Pszenżyto ozime ma dużą wartość technologiczną również w przemyśle spożywczym (produkuje się z niego m.in. płatki śniadaniowe czy wykorzystuje w wyrobach piekarniczych) oraz piwowarskim, ponieważ idealnie nadaje się do słodowania ze względu na swoją aktywność enzymatyczną.
Bibliografia:
- Jaśkiewicz B., Wpływ technologii produkcji na plonowanie pszenżyta ozimego warunkach różnego udziału zbóż w strukturze zasiewów, Polish Journal of Argonomy 2015, 23, 11-17.
- Jaśkiewicz B., Madej A., Sułek A., Ekonomiczna efektywność produkcji mieszańcowej linii genetycznej pszenżyta o różnym poziomie intensywności, Roczniki Naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu 2021, XXIII (4), 67-65.
- Stanisławek D., Uprawa pszenżyta ozimego, Wieś Mazowiecka. Mazowiecki Ośrodek Doradztwa Rolniczego w Warszawie 2014, 07-08, 16-17.
- Tratwal A., Roik K., Kardasz P., Bocianowski J., Plonowanie wybranych odmian pszenżyta ozimego w ramach porejestrowego doświadczalnictwa odmianowego, Zagadnienia doradztwa rolniczego 2018, 4, 73-88.