Czym są ekoschematy w rolnictwie i jak wpływają na wysokość dopłat?

Zgodnie z przepisami Komisji Europejskiej od 2023 roku ekoschematy rolnicze stały się obowiązkowym rodzajem płatności bezpośrednich w ramach otrzymywanych dopłat. Każdy kraj członkowski UE musi obowiązkowo je wdrożyć, aby korzystnie oddziaływać na środowisko, dobrostan zwierząt i klimat. Jakie stawki dopłat obowiązują w ramach nowych przepisów rolnych?

Jakie są rodzaje ekoschematów w Polsce?

Zgodnie z Planem Strategicznym dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027 wprowadzono w Polsce sześć ekoschematów. Pięć z nich to ekoschematy obszarowe. Ostatni dotyczy dobrostanu zwierząt. Obowiązujące w Polsce modele to:

• rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi;
• obszary z roślinami miododajnymi;
• retencjonowanie wody na trwałych użytkach zielonych;
• integrowana produkcja roślin;
• biologiczna ochrona upraw. 

Rolnictwo węglowe i zarządzanie składnikami odżywczymi – charakterystyka

W Polsce dużą wagę przykłada się do zastosowania ekoschematu związanego z  rolnictwem węglowym. Wszystko po to, aby zredukować negatywny wpływ produkcji na środowisko naturalne i jednocześnie zwiększyć zasoby węgla w glebie. Schemat ten promuje również efektywne zarządzania zasobami naturalnymi. W wariancie podstawowym obejmuje on:

• ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt;
• opracowania i przestrzeganie planu nawożenia;
• międzyplon ozimy oraz wsiewki śródplonowe. 

 W ramach opcji z wapnowaniem dodatkowo stosuje się takie praktyki jak:

• wymieszanie obornika z glebą na gruncie ornym w terminie 12 godzin od jego aplikacji;
• zróżnicowana struktura upraw;
• uproszczone systemy uprawy;
• stosowanie płynnych nawozów naturalnych innymi metodami niż rozbryzgowo;
• wymieszanie słomy z glebą. 

Obszary z roślinami miododajnymi

Obszar z roślinami miododajnymi jest niezwykle ważny dla wielu polskich rolników. Jest to związane z naszym pszczelarstwem, które jest na wysokim poziomie. Celem tego ekoschematu jest promowanie tworzenia obszarów z roślinami miododajnymi. Polega to na sianiu i utrzymywaniu łąk z roślinami, które stanowią pożytek dla pszczoły miodnej i dzikich owadów zapylających. 

To wsparcie obowiązuje rolników, którzy:

• utworzą obszar z roślinami miododajnymi przez wysiew mieszanki składającej się z co najmniej dwóch gatunków roślin miododajnych (minimum jedna roślina z gatunków nieprodukcyjnych i rośliny produkcyjne, przy czym te drugie nie mogą dominować);
• do 31 sierpnia na danych gruntach nie prowadzą produkcji rolnej innej niż prowadzenie pasieki (nie wolno prowadzić m.in.: wypasu, koszenia czy też nawożenia). 

Fot. Jednym z ekoschematów jest model dotyczący obszarów z roślinami miododajnymi. 

Retencjonowanie wody i integrowana produkcja roślin

Ten model uprawy polega na retencjonowaniu wody na trwałych użytkach zielonych. Poprawia się gospodarkę wodną w glebie oraz redukuje emisję dwutlenku węgla poprzez hamowanie rozkładu materii organicznej. 

Z kolei integrowana produkcja roślin ma zachęcać rolników do tego, aby jeszcze chętniej wybierali produkcję roślinną kosztem zwierzęcej. Obejmuje prowadzenie produkcji:

• rolniczej;
• warzywnej;
• sadowniczej;
• roślin jagodowych. 

Oczywiście wszystko z zachowaniem zasad zrównoważonego rozwoju. Celem jest zapewnienie odpowiedniej wydajności i jakości plonów, przy jednoczesnym zachowaniu trwałych użytków zielonych (TUZ) w gospodarstwie. W praktyce oznacza to, że rolnik nie może wykorzystywać stu procent swojego areału w celach produkcyjnych. 

Biologiczna ochrona upraw i dobrostan zwierząt

Obszar biologiczna ochrona upraw wspiera stosowanie naturalnych środków ochrony roślin i minimalizowanie użycia chemicznych preparatów. Wszystko po to, aby zmniejszyć przenikanie chemicznych substancji do gleby oraz ograniczyć ekspozycję roślin na ich działanie. Wysokiej jakości naturalne środki ochrony wpisujące się w założenia polityki Unii Europejskiej znajdziesz w naszej ofercie, w zakładce „Zielony Ład”.

Ekoschematy 2023 obejmują tylko jeden obszar związany z hodowlą zwierząt. Wskazuje on na potrzebę dbałości o ich dobrostan w gospodarstwie oraz stosowanie środków i działań, które znacznie wychodzą poza normy objęte przepisami prawa. Oznacza to, że rolnik zobowiązany jest do dokładania wszelkich starań, aby zwierzęta żyły w komfortowych warunkach nawet wtedy, jeżeli wiążę się to ze zmianą powszechnie stosowanych praktyk i dodatkowymi kosztami utrzymania gospodarstwa. 

Jakie były stawki ekoschematów w 2023 roku?

Stawki dopłat w 2023 roku zależały od kilku czynników. Rolnicy za określone działania zbierają punkty. Każdy z nich jest inaczej wyceniany. Punkty w ekoschematach i ich przełożenie na wysokość otrzymanej dopłaty znajdują się poniżej.

 

Działanie	Ilość punktów	Kwota dopłaty na ha
międzyplony ozime lub wsiewki śródplonowe	5	524,45 zł/ha
ekstensywne użytkowanie TUZ z obsadą zwierząt	5	524,45 zł/ha
opracowanie i przestrzeganie podstawowego planu nawożenia	1	104,89 zł/ha
opracowanie i przestrzeganie planu nawożenia z wapnowaniem	3	314,67 zł/ha
stosowanie nawozów naturalnych płynnych innymi metodami niż rozbryzgowo	3	314,67 zł/ha
zróżnicowana struktura upraw	3	314,67 zł/ha
uproszczone systemy uprawy	4	419,56 zł/ha
wymieszanie obornika na gruntach ornych w terminie 12 godzin od jego aplikacji	2	209,78 zł/ha
wymieszanie słomy z glebą	2	209,78 zł/ha
biologiczna ochrona upraw	nd	419,64 zł/ha
obszary z roślinami miododajnymi	nd	1 256,77 zł/ha
retencjonowanie wody na TUZ	nd	292,27 zł/ha
integrowana produkcja roślin	nd	1 363,77 zł/ha

Powyższa tabela ekoschematów wskazuje na maksymalny poziom dopłat dla rolnika z Planu Strategicznego dla Wspólnej Polityki Rolnej na lata 2023-2027. 

Co w sytuacji, gdy rolnik nie zastosuje ekoschematu?

Stosowanie ekoschematów ma charakter dobrowolny. Warto jednak je wdrożyć. Jeżeli rolnik zobowiąże się do postępowania w ramach konkretnego modelu lub na łączenie ekoschematów i nie zrealizuje wskazanych praktyk, to jego dopłata zostanie obniżona. Różnica wynosi około 30%. W związku z brakiem wdrożenia obowiązującej polityki Komisji Europejskiej nastąpi zmniejszenie otrzymywanych dopłat do hektara prowadzonego gospodarstwa rolnego, co może skutkować pogorszeniem sytuacji finansowej rolnika.

 Bibliografia:

1. Styburski W., Kozera-Kowalska M., Uglis J., Ekoschematy jako nowe narzędzie wsparcia rolnictwa – stan realizacji w Polsce, Roczniki naukowe Stowarzyszenia Ekonomistów Rolnictwa i Agrobiznesu 2023, t. 25, nr 3, s. 287-302
2. Włodarczyk B., Prawne instrumenty ochrony środowiska i przeciwdziałania zmianom klimatu we Wspólnej Polityce Rolnej na lata 2023–2027, Przegląd Prawa Rolnego 2022, 2(31), s. 11-26
3. https://www.gov.pl/web/rolnictwo/ekoschematy3 [dostęp: 03.06.2024]