Rdza brunatna to jedna z najgroźniejszych chorób grzybowych, zagrażających uprawom zbóż, w szczególności pszenicy i żyta. Wywołuje ją grzyb Puccinia recondita, który poważnie zagraża plonom, co stawia rolników przed poważnym wyzwaniem. Rdza brunatna zbóż jest w stanie zniszczyć nawet 40 proc. plantacji. Rozwija się w temperaturach od 12 do 24°C, a łagodne jesienie i zimy jeszcze mocniej sprzyjają jej występowaniu.
Rdza brunatna – niszczycielska choroba grzybowa
Grzyb Puccinia recondita ma złożony cykl życiowy, dlatego jest trudny do zniszczenia. Jego rozwojowi sprzyjają warunki atmosferyczne w Polsce. Rdza brunatna preferuje wysoką wilgotność powietrza i atakuje w temperaturach od 12 do 24°C w ciągu dnia oraz 0-12°C.
Co ciekawe, Puccinia recondita wykazuje odporność na ekstremalne warunki – nie jest wrażliwy na krótkotrwałe oziębienie do -23°C ani na podgrzanie do ponad +50°C. Wystarczy jedynie rosa na liściach, aby rozpoczął się proces infekcji.
Rdza brunatna w pszenicy ozimej i innych zbożach pojawia się w cieplejszych rejonach, gdy rośliny przechodzą w fazę strzelania w źdźbło. To kluczowy okres w cyklu rozwojowym, w którym łodygi zaczynają się wydłużać, a to tworzy korzystne środowiska dla rozwoju choroby.
Dlaczego rdza jest tak powszechna w Polsce? Głównie z powodu pogody, ponieważ lubi ciepłe, wilgotne dni wiosenne oraz łagodną jesień i zimę. Jej występowaniu sprzyjają uprawa odmian zbóż podatnych na choroby, a także obecność patogenu latem na opadłych ziarnach oraz dziko rosnących trawach.
Rdza brunatna. Jakie daje objawy w zbożach?
Pierwsze objawy rdzy brunatnej jęczmienia i pozostałych zbóż są widoczne na górnej stronie liści. Rolnicy zauważają je jesienią i wczesną wiosną. Zmiany przyjmują postać niewielkich ciemnych plam. Z czasem przekształcają się w rdzawe brodawki, które zaczynają pękać. W ten sposób uwalniają zarodniki konidialne, co prowadzi do utraty wody, więc naraża rośliny na dodatkowy stres, szczególnie w okresie suszy. W lipcu wykwitają czarne skupiska zarodników, co świadczy o zaawansowanym stadium choroby.
Czy da się zapobiec rdzy brunatnej pszenżyta i innych zbóż?
Najważniejsze są odpowiednie praktyki agrotechniczne. Rolnicy powinni ograniczać źródło infekcji poprzez poprawienie rozkładu resztek pożniwnych oraz stosowanie głębokiej orki przed zimą. Właściwy dobór odmian zbóż odpornych na rdzę brunatną również wspiera zapobieganie chorobie.
Kolejna kwestia dotyczy terminu siewu – zbyt wczesny siew ozimin zwiększa ryzyko porażenia roślin w okresie jesiennym. Przed wiosennym siewem pszenicy jarej warto poczekać, żeby uniknąć infekcji we wczesnych fazach rozwoju roślin.
Rdza brunatna żyta i jej zwalczanie. Monitorowanie pól
Środki chemiczne można stosować w zwalczaniu rdzy brunatnej pszenicy i pozostałych zbóż, kiedy choroba przekroczy próg szkodliwości, czyli w jednym z poniższych przypadków.
- W fazie kłoszenia objawy rdzy brunatnej są widoczne na liściu flagowym i podflagowym.
- W fazie strzelania w źdźbło 10% roślin zachorowało.
- W fazie krzewienia 10–15% roślin ma objawy rdzy brunatnej.
Zwalczanie rdzy brunatnej – zalecane fungicydy
Skuteczne preparaty przeciwko rdzy brunatnej to fungicydy. Skuteczne są strobiluryny (na przykład piraklostrobina), triazole (w tym mefentriflukonazol, metkonazol) oraz związki z grupy morfolin. Ważne jest, żeby stosować je zgodnie z zaleceniami producentów, co zminimalizuje ryzyko wystąpienia odporności u patogenu. Dobry oprysk fungicydowy na rdzę brunatną pszenicy i innych odmian zbóż to również preparaty benzimidazolowe.
Jednymi z polecanych środków do zwalczania rdzy brunatnej są Tyberius 250 EW i Bounty 430 SC. Warto też pamiętać o wspomnianych działaniach profilaktycznych, takich jak głęboka orka przed zimą i odpowiedni rozkład resztek pożniwnych, żeby zapobiegać rdzy brunatnej i chronić swoje uprawy przez lata.
BIBLIOGRAFIA:
- Opracowanie zbiorowe pod redakcją: Tratwal A., Kubasik W. , Mrówczyński M. Poradnik sygnalizatora ochrony zbóż. Instytut Ochrony Roślin Państwowy Instytut Badawczy, Poznań, 2017.
- https://www.tygodnik-rolniczy.pl/uprawa/srodki-ochrony-roslin/kiedy-wykonac-oprysk-na-rdze-brunatna-w-zbozach-2506038 [dostęp 03.10.24].
- https://www.topagrar.pl/filmy/category/forum-rolnikow-i-agrobiznesu/zmiana-klimatu-przywoluje-stare-zagrozenia-dla-zboz-2497135 [dostęp 03.10.24].