Grzyby z rodzaju Fusarium to groźne patogeny roślin uprawnych. Prowadzą nie tylko do zauważalnych strat plonów, ale i powodują choroby – od zgorzeli siewek po groźną fuzariozę kłosów, która zanieczyszcza ziarno toksynami. Czym jest Fusarium i jak skutecznie ograniczyć jego obecność w uprawach?
Czym właściwie jest Fusarium?
Fusarium to rodzaj mikroskopijnych grzybów występujących w glebie oraz na resztkach roślinnych. Mogą przyjmować różne formy bytowania, od saprofitycznych, przez pasożytnicze, po endofityczne. Większość gatunków Fusarium to polifagi, czyli organizmy atakujące wiele gatunków roślin. Ich agresywność zależy od konkretnego gatunku oraz warunków środowiskowych.
Patogeny te najczęściej atakują rośliny osłabione – wskutek suszy, nieprawidłowego nawożenia, działania szkodników, wcześniejszych infekcji lub w innych sytuacjach stresowych. Mogą porażać rośliny na każdym etapie ich rozwoju, od fazy siewki aż po dojrzały kłos.
Mykotoksyny – ukryte zagrożenie
Produkty porażone przez Fusarium zawierają mykotoksyny. Są to groźne dla ludzi i zwierząt metabolity grzybów. Wśród nich są:
- trichoteceny (np. DON, toksyna T-2),
- zearalenon,
- fumonizyny,
- moniliformina.
Mykotoksyny mogą prowadzić do poważnych zaburzeń zdrowotnych, dlatego ich obecność w paszy i żywności jest ściśle kontrolowana przez odpowiednie instytucje.
Najgroźniejsze choroby wywoływane przez Fusarium
Do najczęstszych i najgroźniejszych chorób powodowanych przez grzyby Fusarium zalicza się m.in.:
- przed- i powschodową zgorzel siewek,
- fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła i korzeni,
- fuzariozę liści,
- fuzariozę kłosów i kolb,
- fuzaryjne więdnięcie,
- zgorzel łodyg,
- suchą zgniliznę bulw.
W polskich warunkach klimatycznych szczególnie groźna jest fuzarioza kłosów pszenicy, jęczmienia, pszenżyta i żyta. Prowadzi ona nie tylko do strat ilościowych, ale także do obniżenia jakości ziarna.
Jakie są gatunki Fusarium?
Poniżej przedstawiono kilka gatunków szczególnie niebezpiecznych dla upraw pszenicy.
Fusarium graminearum
Jeden z najgroźniejszych sprawców fuzariozy kłosów zbóż, w tym fuzariozy kłosów pszenicy i kukurydzy. Szczególnie aktywny przy wilgotnej pogodzie i temperaturze 16–25°C. Produkuje silne mykotoksyny na przykład z grupy trichotecenów (deoksyniwalenol i DON).
Fusarium culmorum
Powszechny w Polsce, występuje głównie w klimacie umiarkowanym. Również odpowiada za fuzariozę kłosów oraz fuzaryjną zgorzel podstawy źdźbła. Często obecny w glebie i na resztkach roślinnych.
Fusarium oxysporum
Główny sprawca fuzaryjnego więdnięcia. Jest szeroko rozpowszechniony, długo przetrzymuje się w glebie, poraża wiele gatunków – od warzyw, przez rośliny ozdobne, po zboża. Jest źródłem toksyn i zgorzeli siewek.
Inne gatunki
Fusarium poae, Fusarium avenaceum, Fusarium solani i Fusarium langsethiae – to kolejne gatunki o dużym znaczeniu w patogenezie zbóż i innych upraw. Także wytwarzają toksyczne metabolity.
Fuzarioza kłosów. Groźna forma choroby
Jakie są objawy fusarium? W przypadku zbóż pierwsze symptomy pojawiają się zazwyczaj podczas kwitnienia i wczesnego nalewania ziarna. Na kłosach widoczne są przebarwienia, a z czasem bieleją całe rośliny. Ziarno jest mniejsze, pomarszczone i zanieczyszczone mykotoksynami.
Najczęściej fuzarioza kłosów występuje w pszenicy, jęczmieniu, pszenżycie i życie. Silne porażenie może obniżyć plon nawet o 50%, a ziarno nie nadaje się do celów paszowych ani konsumpcyjnych.
Fusarium – zwalczanie i zapobieganie
Zwalczanie Fusarium jest trudne. Nie istnieje jeden skuteczny preparat fungicydowy, który całkowicie wyeliminuje patogen. Dlatego kluczowa jest profilaktyka.
Najważniejsze działania to:
- odpowiednie zmianowanie,
- szybkie przyorywanie resztek roślinnych,
- unikanie nadmiernego nawożenia azotem,
- wybór odpornych odmian,
- stosowanie zdrowego, zaprawionego materiału siewnego,
- regularne zwalczanie chwastów i szkodników.
Do ochrony kłosów pszenicy przed fuzariozą najczęściej stosuje się fungicydy z grupy triazoli, takie jak metkonazol, tebukonazol czy protiokonazol. Najlepsze efekty daje ich łączenie w mieszankach gotowych lub „tank mix”, aplikowanych w fazie kwitnienia (T3).
W ofercie Scandagry znajdują się wysokojakościowe fungicydy do ochrony roślin. Warto zapoznać się z asortymentem i zadbać o bezpieczeństwo swoich upraw.
BIBLIOGRAFIA:
- 1. Góral T., Fuzarioza kłosów pszenicy. Część 1. Opis choroby i charakterystyka patogenów, Biuletyn Instytutu Hodowli i Aklimatyzacji roślin, 2657-8913, 2023.
- Wiśniewska H., Fuzarioza kłosów pszenicy, Postępy Nauk Rolniczych nr 4/2005.
- 2. Góral T., Ochodzki P., Grelewska-Nowotko K., Grzeszczak I, Skład gatunkowy grzybów z rodzaju Fusarium powodujących fuzariozę kłosów pszenicy oraz skażenie ziarna toksynami fuzaryjnymi w latach 2014 i 2015, Instytut Hodowli i Aklimatyzacji Roślin.
- https://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/ochrona-roslin/fuzarioza-klosow-pojawia-sie-w-coraz-wiekszym-nasileniu,147394.html [dostęp: 07.03.2025]