Jarowizacja roślin to ważny proces, dzięki któremu rośliny przechodzą z fazy wegetatywnej (wzrostu) do fazy generatywnej (kwitnienia i owocowania). W szczególności dotyczy to roślin ozimych, czyli pszenicy ozimej czy jęczmienia, które potrzebują chłodnych temperatur, żeby prawidłowo wzrastać. Jak jarowizacja zbóż wpływa na uprawy?
Jarowizacja. Chłód potrzebny roślinom uprawnym
Jarowizacja roślin to proces biochemiczny. Zachodzi w roślinach pod wpływem niskich temperatur. W wyniku jarowizacji roślina może przejść z fazy wzrostu wegetatywnego do fazy generatywnej. Sprawia to, że jest zdolna do kwitnienia i wytwarzania nasion. Faza generatywna jest niezbędna, żeby roślina wydała plon.
W przypadku roślin ozimych, takich jak pszenica ozima, jęczmień czy żyto, jarowizacja zachodzi zimą. Za sprawą procesu rośliny stają się gotowe do dalszego wzrostu i kwitnienia na wiosnę. Warto podkreślić, że bez odpowiedniego okresu chłodów rośliny nie będą w stanie przejść do fazy generatywnej, a więc nie zakwitną, ani nie wydadzą plonów.
Dlaczego jarowizacja jest tak ważna?
Jarowizacja zbóż to niezbędne zjawisko, aby uzyskać plony z pszenicy ozimej, jęczmienia ozimego czy żyta. Na przykład jarowizacja pszenicy ozimej jest bardzo ważna, ponieważ ta uprawa wymaga długiego okresu chłodzenia, żeby mogła przejść z fazy wzrostu wegetatywnego do generatywnego. Jeśli proces nie przebiega prawidłowo, wówczas roślina nie zakwitnie, a co za tym idzie, nie wyda nasion.
Jarowizacja pszenicy sprawia więc, że plon jest obfity i zdrowy. Jeżeli zimą nie wystąpi odpowiedni okres chłodów, może dojść do zahamowania wzrostu rośliny. W efekcie – braku kwitnienia. W przypadku roślin, które są wysiewane jesienią (czyli ozime), zimowy chłód działa jak bardzo istotny „wyzwalacz”.
Jakie warunki są potrzebne do jarowizacji?
W przypadku zbóż ozimych (pszenica ozima, żyto, jęczmień czy owies) zakres temperatur, które umożliwiają przejście roślin do fazy generatywnej, wynosi najczęściej od 0 do 10°C.
Czas trwania procesu jarowizacji zależy od gatunku rośliny:
- jarowizacja pszenicy ozimej od 20 do 60 dni,
- jarowizacja żyta od 20 do 50 dni,
- jęczmień od 10 do 30 dni.
Co więcej, jeżeli temperatura jest zbyt wysoka (na przykład powyżej 10°C), proces jarowizacji bywa zahamowany. W efekcie tego roślina nie przejdzie do fazy generatywnej.
Zmiany klimatyczne a jarowizacja – naturalni wrogowie
Jarowizacja zbóż nie zawsze przebiega prawidłowo – głównie przez wzrost temperatur oraz coraz łagodniejsze zimy. Przez to okresy chłodów, które są niezbędne do przejścia rośliny w fazę kwitnienia, ulegają skróceniu. Rośliny nie zawsze kwitną w oczekiwanym czasie lub wydają mniejsze plony. Jarowizacja roślin jest więc bardzo wrażliwa na zmiany klimatyczne. Nie tylko zaburzają naturalny cykl roślin, ale także prowadzą do strat w gospodarstwach.
Czy da się wpłynąć na proces jarowizacji?
Co może wesprzeć naturalną jarowizację? Dobór odpowiedniej odmiany rośliny, która lepiej znosi zmiany klimatyczne. Ważny jest także termin siewu. Wysiewanie roślin wczesną jesienią sprzyja ich hartowaniu przed zimą. W efekcie wspomaga jarowizację pszenicy ozimej i innych roślin ozimych. Rolnicy powinni również pamiętać o właściwym nawożeniu, które poprawi zdolności roślin do przetrwania zimy.
Jarowizacja zbóż w ogrodnictwie i produkcji nasiennej
Zjawisko jarowizacji roślin jest ważne również w ogrodnictwie i nasiennej produkcji. Na przykład, w przypadku cebuli, buraków cukrowych czy kapusty – rośliny muszą przejść przez okres chłodów, żeby wytworzyły pędy kwiatostanowe i wydały nasiona.
W Polsce, w rejonach nadmorskich, gdzie zimy są łagodne, jarowizacja zbóż bywa wykorzystywana do produkcji nasion wczesnych odmian warzyw. Jest to opłacalna praktyka. Rośliny zimujące w polu na wiosnę od razu wytwarzają pędy kwiatostanowe, więc plony pojawiają się szybciej. Tak więc jarowizacja to istotny etap w życiu upraw – od ogrodowych, aż po uprawy rolne.
BIBLIOGRAFIA
- Kopcewicz J., Rozwój generatywny w: Fizjologia roślin (red. Kopcewicz Jan, Lewak Stanisław), Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN, 2002, s. 520-557.
- https://sjp.pwn.pl/sjp/jarowizacja;2562230.html [dostęp: 08.04.2025]
- https://www.farmer.pl/produkcja-roslinna/co-sprawia-ze-roslina-jest-ozima,156226.html [dostęp: 08.04.2025]