Susza rolnicza – co warto o niej wiedzieć?

Jednym z zagrożeń dla upraw rolniczych jest susza. Zjawisko to występuje przy niewielkiej ilości opadów atmosferycznych i wysokich temperaturach powietrza. Niedobory wody mogą prowadzić do poważnych konsekwencji w uprawach, w tym m.in. do strat finansowych i pogorszenia jakości i ilości zbiorów. Jak radzić sobie z suszą rolniczą? Jakie stanowi zagrożenie dla upraw?

Czym jest susza rolnicza? Monitoring suszy rolniczej

Susza rolnicza (inaczej glebowa) to stan, w którym wilgotność podłoża uprawnego jest niewystarczająca do tego, aby zaspokoić potrzeby roślin. Skutkiem tego jest niedostateczne przyjmowanie przez nie wody i składników odżywczych, co zaburza proces wzrostu i utrudnia uprawę. Susza rolnicza w Polsce występuje wtedy, gdy długotrwale utrzymuje się susza atmosferyczna. Ta charakteryzuje się niewielką ilością opadów atmosferycznych. O niedoborze wilgotności w glebie mówimy wtedy, gdy pojawiają się charakterystyczne objawy ze strony roślin, w tym m.in.:

• spadek w biomasie, 
• objawy stresu wodnego, 
• ograniczone plonowanie. 

Oznacza to, że przy braku opadów zjawisko to występuje z różną częstotliwością w zależności od jakości gleby i jej zasobności w wilgoć. Skutki suszy rolniczej mogą być bardzo negatywne. Prowadzi ona do zmian w ekosystemach naturalnych, w tym strat w produkcji rolnej i leśnej. Właśnie dlatego warto poznać sposoby ochrony przed suszą glebową i redukowania związanych z nią strat. 

Za monitorowanie sytuacji w Polsce odpowiada Instytut Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy w Puławach (IUNG-PIB). Jednostka ta prowadzi dedykowany System Monitoringu Suszy Rolniczej. Ważne, aby rolnik na bieżąco zapoznawał się z jego komunikatami.

Sposoby ochrony przed suszą rolniczą

Jak już wspomniano, susza rolnicza to deficyt wody w glebie. Oznacza to, że najprostszym sposobem radzenia sobie z tym problemem jest regularne nawadnianie upraw w okresach, gdy tego wymagają. O ile relatywnie łatwo podlewać mniejsze uprawy, o tyle przy dużych gospodarstwach rolnych jest to bardziej skomplikowane. Ponadto każdy okres suszy rolniczej prowadzi do wzrostu kosztów utrzymania gospodarstwa, co jest związane m.in. ze zwiększonym zużyciem wody. Zdarzają się jednak sytuacje, w których rolnik nie dostanie zgody na nadmierny pobór wody. 

Innym rozwiązaniem w ramach walki z suszą rolniczą jest stosowanie dedykowanych preparatów. Ich zadaniem jest poprawa struktury gleby, w tym m.in. zwiększenie ilości zawartej w niej próchnicy. Większa pojemność wodna gleby bezpośrednio przekłada się na efektywniejszą akumulację wilgoci z opadów atmosferycznych. Dzięki temu wilgotność gleby utrzymuje się dłużej. Warto więc rozważyć zastosowanie nawozów zwiększających tolerancję zbóż i innych roślin na niskie temperatury, suszę i choroby. Takie działanie wykazują m.in.: Super Zn oraz Profi Zn Xtra. 

Polecane preparaty to również: kwasy huminowe, kwasy fulwowe oraz huminy, które należą do kwasów humusowych. Produkty zawierające kwasy humusowe poprawiają retencję wody oraz zdolność gleby do jej magazynowania, ułatwiają transport składników odżywczych do roślin przez korzenie, poprawiają odblokowywanie niektórych frakcji pierwiastków oraz zwiększają aktywność mikrobiologiczną. Polecanym preparatem, zawierającym 85% ekstraktu humusowego jest HumBIO Lider. 

Jakie obszary rolne są zagrożone suszą?

Obszary najbardziej zagrożone wystąpieniem suszy to te, na których występują niewielkie opady atmosferyczne. W Polsce co roku inny region może być uznawany za najbardziej zagrożony wystąpieniem tego negatywnego zjawiska. To dodatkowo wskazuje na konieczność regularnego monitorowania sytuacji i dostosowywania swoich działań do aktualnej wartości Klimatycznego Bilansu Wodnego (KBW). Przyjmuje się, że najbardziej narażone na suszę są uprawy zbóż jarych. W dalszej kolejności wymienia się m.in.: 

• zboża ozime, 
• krzewy owocowe,
• rzepak
• rośliny strączkowe, 
• kukurydzę na ziarno, 
• kukurydzę na kiszonkę, 
• owoce i warzywa. 

Kiedy najczęściej występuje susza?

W Polsce susza rolnicza najczęściej występuje w okresie letnich upałów, gdy nie towarzyszą im wystarczające opady atmosferyczne. W ostatnich latach problem ten powtarza się cyklicznie, dlatego tak ważna jest edukacja rolników w zakresie odpowiedniego zarządzania zasobami wodnymi oraz przygotowywania upraw na potencjalne zagrożenie związane z deficytem wilgoci w glebie. Eksperci wyróżniają również susze wiosenne i jesienne. 

Wpływ suszy rolniczej na wybrane zboża

Susza różnie wpływa na poszczególne zboża. Jak już wspomniano, najbardziej narażone na jej negatywne skutki są uprawy jare, ponieważ charakteryzują się mniej rozwiniętym systemem korzeniowym. Uprawy ozime łatwiej docierają do wody z gleby, co ułatwia im przetrwanie w okresie niesprzyjających warunków atmosferycznych. 

Fot. Najbardziej narażonymi na negatywne skutki suszy są uprawy jare.

Susze występujące wczesną wiosną wpływają bezpośrednio na spadek plonowania zbóż jarych, obniżenie wydajności pastwisk oraz hamowanie pierwszego odrostu siana. Oznacza to, że szczególne środki ostrożności i zapobieganie negatywnym skutkom suszy rolniczej powinni przedsięwziąć rolnicy, którzy uprawiają takie gatunki zbóż jarych, jak m.in.: 

• owies, 
• jęczmień jary, 
• pszenica jara, 
• pszenżyto jare. 

W przypadku zbóż ozimych większe zagrożenie stanowią susze jesienne. Warto zatem sprawdzać poziomu wilgotności gleby oraz postępować zgodnie z wytycznymi Instytutu Uprawy Nawożenia i Gleboznawstwa. Im lepiej rolnik przygotuje się na okres suszy, tym mniejsze spustoszenie wywoła ona w uprawach. Osoby dotknięte tym problemem mogą skorzystać z programu pomocy suszowej, przygotowanego przez Ministerstwo Rolnictwa i Rozwoju Wsi. 

 

Bibliografia:

1. Wójcik I., Doroszewski A., Wróblewska E., Koza P., Susza rolnicza w uprawie zbóż jarych w Polsce w latach 2006-2017, Woda-Środowisko-Obszary Wiejskie, 2019 (I-11), t. 19, z. 1 (65), s. 77-95
2. Doroszewski A., Jóźwicki T., Wróblewska E., Kozyra J., Susza rolnicza w Polsce w latach 1961-2010, Instytut Uprawy, Nawożenia i Gleboznawstwa – Państwowy Instytut Badawczy, 2014
3. Kaczała M., Susza rolnicza – skutki dla gospodarstwa rolnego i możliwość ich finansowania przez ubezpieczenie, Prace i Studia Geograficzne 2014, t. 55, s. 53-65